Các loại nhạc cụ hơi – Chi tiết về từng loại

Nhạc cụ hơi là một nhóm nhạc cụ thổi bằng miệng. Một số loại sử dụng dăm kèn (lưỡi gà – reed), nhưng cũng có loại không cần dăm kèn. Thường được chơi bằng cách mở và đóng các phím để điều chỉnh âm thanh qua các lỗ, nhưng không phải lúc nào cũng vậy. Thậm chí, nhiều nhạc cụ trong họ này không được làm từ gỗ. Vì sự đa dạng này, nhạc cụ hơi thường khiến người mới học cảm thấy bối rối. Để hỗ trợ những người mới bắt đầu, dưới đây Việt Thanh Music Center sẽ hướng dẫn chi tiết về các loại nhạc cụ chính trong gia đình Nhạc cụ hơi – Woodwind.

Vì có rất nhiều nhạc cụ thuộc nhóm này, bạn có thể nghe thấy trong hầu hết các thể loại nhạc. Tuy nhiên, để đơn giản hóa, chúng tôi sẽ tập trung vào các nhạc cụ hơi sử dụng trong dàn nhạc giao hưởng cổ điển.

Tổng quan về nhạc cụ hơi

Tất cả các nhạc cụ hơi trong dàn nhạc đều tạo ra âm thanh bằng cách thổi hơi vào trong nhạc cụ. Trước đây, tất cả những nhạc cụ thuộc họ này đều được làm từ gỗ, nhưng khi công nghệ chế tạo và vật liệu ngày càng đa dạng, đã có nhiều phiên bản hiện đại, thậm chí có cả nhạc cụ mới như Saxophone làm từ đồng. Dù vậy, tên gọi “Woodwind” vẫn không thay đổi.

Nhạc cụ hơi được chia thành ba nhóm chính: sáo (không dùng dăm kèn), nhạc cụ dùng dăm kèn đơn (single-reed), và nhạc cụ dùng dăm kèn kép (double-reed).

Sáo tạo âm thanh bằng cách làm rung cột khí bên trong nhạc cụ. Bạn sẽ thổi hơi ngang qua một lỗ (ở sáo ngang) hoặc thổi qua ống dẫn khí (sáo dọc và ocarina).

Nhạc cụ dùng dăm kèn đơn bao gồm một dăm kèn được gắn vào mouthpiece bằng kẹp giữ dăm (ligature). Khi bạn thổi hơi vào, dăm kèn sẽ rung và tạo ra âm thanh.

Dăm kèn của nhạc cụ hơi thường được làm từ gỗ như tre, hoặc một số có làm bằng cây mía. Gần đây, các nhà sản xuất đã bắt đầu chế tạo dăm kèn từ nhiều loại vật liệu tổng hợp để tăng độ bền. Vì âm thanh của nhạc cụ hơi chịu ảnh hưởng từ sự rung của dăm kèn, nên các nhà sản xuất dăm kèn thường cố gắng tạo ra kết cấu gần giống với dăm kèn bằng gỗ tự nhiên nhất có thể.

Tất cả các loại dăm kèn đơn đều có các mức độ cứng khác nhau. Thông thường, dăm kèn càng cứng thì âm thanh nhạc cụ hơi càng tập trung, nhưng lại khó chơi hơn. Vì vậy, người mới bắt đầu thường chọn dăm kèn mềm hơn. Tuy nhiên, điều quan trọng là sự kết hợp giữa độ mở của mouthpiece và dăm kèn.

Nhạc cụ hơi dùng dăm kèn kép, sử dụng hai dăm kèn ghép lại với nhau thay vì một dăm kèn gắn vào mouthpiece. Do đó, âm thanh của nhạc cụ chịu ảnh hưởng rất lớn từ hình dáng và độ cứng của dăm kèn. Mặc dù có các phiên bản dăm kèn làm từ vật liệu tổng hợp, nhưng gỗ tự nhiên vẫn là chất liệu được ưa chuộng nhất.

Tìm hiểu 8 loại nhạc cụ hơi phổ biến nhất hiện nay

Sáo hòa nhạc (Concert Flute)

Loại: không sử dụng dăm kèn (reed).

Sáo đã tồn tại dưới nhiều dạng khác nhau trong hàng ngàn năm. Trong lịch sử, người ta đã dùng xương, tre và thậm chí thủy tinh chì để chế tạo các loại sáo khác nhau, và mỗi nền văn hóa đều có phiên bản sáo riêng của mình.

Sáo hòa nhạc phương Tây là loại sáo phổ biến nhất trên toàn thế giới và thường được thấy trong các dàn nhạc. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là Concert Flute chỉ được sử dụng trong âm nhạc cổ điển. Sáo cũng rất phổ biến trong nhạc dân gian và jazz, thường xuất hiện trong các bản rap hoặc pop như một nhạc cụ hỗ trợ.

Sáo ngày nay được làm từ kim loại, thường là nickel cho người mới bắt đầu và bạc cho những người chơi trình độ cao hơn, nhưng bạn cũng có thể tìm mua sáo gỗ.

Sáo hòa nhạc được thiết kế ở âm C (với âm C giữa là nốt thấp nhất) và có khoảng âm lên tới ba quãng rưỡi. Khoảng âm này có thể được mở rộng thêm bằng cách lắp thêm bộ phận B-foot, giúp thêm một nửa âm cho nốt thấp nhất.

Sáo hòa nhạc là nhạc cụ hơi nằm ngang. Điều này có nghĩa là bạn thổi hơi ngang qua một lỗ ở đầu sáo để tạo âm thanh, sau đó dùng phím để che các lỗ âm và thay đổi nốt nhạc.

Sáo dài hơn 66cm và có trọng lượng từ 360 gram đến 1 kilogram. Trọng lượng này hoàn toàn phụ thuộc vào chất liệu được sử dụng để chế tạo sáo cũng như cấu trúc của sáo. Việc mạ bạc hoặc lắp thêm bộ phận B-foot sẽ làm tăng trọng lượng của sáo.

Khi học chơi sáo, tư thế ngồi và dáng môi (embouchure) rất quan trọng, cả hai đều cần thiết để tạo ra âm thanh tốt nhất. Nếu là trẻ em hoặc người chơi có kích thước nhỏ, nên chọn một cây sáo có đầu cong để dễ dàng chạm đến các phím hơn.

Kèn Clarinet

Loại: Sử dụng dăm kèn đơn (single-reed).

Kèn Clarinet đã được phát minh tại Đức từ năm 1698 đến 1710. Có nhiều kích thước và cách chỉnh âm khác nhau, nhưng kèn Clarinet Bb là loại phổ biến nhất. Thường được sử dụng trong âm nhạc cổ điển, đặc biệt là trong các dàn nhạc giao hưởng, và cũng rất được yêu thích trong nhạc jazz và nhạc klezmer.

Trước đây, kèn Clarinet thường được làm bằng gỗ với các phím kim loại, nhưng hiện nay có nhiều chất liệu khác nhau được sử dụng. Kèn Clarinet cho người mới bắt đầu làm bằng nhựa ABS và ebonite (cao su cứng) cũng rất phổ biến vì không bị cong vênh do độ ẩm.

Kèn Clarinet Bb dài 66cm và có trọng lượng từ 600 gram đến 800 gram, trong khi kèn Clarinet Bass có thể nặng tới 7 kilogram.

Để thay đổi cao độ của kèn Clarinet, bạn có thể nhấn vào các phím trên lòng bàn tay hoặc các vòng xung quanh lỗ âm. Khi bạn nhấn những phím này, chúng sẽ kích hoạt các phím khác để che lại các lỗ âm, giúp tạo ra nốt nhạc mới.

Có hai hệ thống bấm: Boehm và Oehler. Hệ thống Boehm dễ sử dụng hơn và thường là lựa chọn đầu tiên cho những người mới học. Hệ thống Oehler được phát triển bởi các nhạc sĩ và thợ chế tạo nhạc cụ người Đức, vì vậy nó còn được gọi là “German System”.

Kèn Saxophone

Loại: Sử dụng dăm kèn (single-reed).

Kèn Saxophone được phát minh vào những năm 1840 bởi Adolphe Sax, một nghệ sĩ chơi kèn Clarinet và sáo. Nhạc cụ này thường mang đến những giai điệu đặc trưng cho các bài hát pop và là một phần không thể thiếu trong nhạc jazz. Trên thực tế, kèn Saxophone được sử dụng trong hầu hết các thể loại nhạc, và âm thanh đặc trưng của loại nhạc cụ hơi này có thể được điều chỉnh bằng cách thay đổi dăm kèn và mouthpiece.

Mặc dù chắc chắn thuộc họ nhạc cụ hơi, kèn Saxophone đôi khi bị nhầm là một phần của họ nhạc cụ đồng do lớp vỏ kim loại. Thông thường, kèn Saxophone được làm từ đồng, nhưng cũng có thể được chế tạo từ các kim loại khác như bạc nickel (hợp kim đồng, kẽm và nickel), bạc sterling, đồng vàng và đồng thau.

Kèn Saxophone có các phím dọc theo thân nhạc cụ, được điều khiển bằng ngón tay và đôi khi là các phần khác của bàn tay. Khi nhấn các phím này, chúng sẽ che các lỗ âm, tương tự như trên sáo hoặc kèn Clarinet. Hầu hết các cây kèn Saxophone được điều chỉnh theo âm Eb hoặc Bb.

Có 4 loại kèn Saxophone chính là: Soprano, Alto, Tenor, Baritone; trong đó, Alto Saxophone là loại phổ biến nhất, thường nặng khoảng 2,5kg và dài khoảng 70cm. Người chơi thường gắn dây đeo để giữ nhạc cụ ổn định khi thổi.

Khi học chơi Saxophone, bạn cần tìm hiểu xem loại mouthpiece và dăm kèn nào phù hợp nhất với mình. Có nhiều loại để bạn khám phá.

Kèn Oboe

Loại: Sử dụng dăm kèn kép (double-reed).

Từ “oboe” xuất phát từ “hautbois,” có nghĩa là “gió cao” trong tiếng Pháp. Nhạc cụ này đã được sử dụng từ thế kỷ 17 và là một phần quan trọng trong các dàn nhạc giao hưởng. Kèn Oboe thường được sử dụng trong nhạc cổ điển, nhưng ngày càng được ứng dụng nhiều hơn trong các thể loại khác như nhạc dân gian và pop.

Kèn Oboe dài chưa đến 66cm và thường được làm từ gỗ grenadilla, mặc dù các mẫu dành cho học sinh đôi khi được làm từ nhựa cứng. Các mẫu kèn Oboe nhựa thường nhẹ hơn, nặng khoảng 400gram, chỉ bằng một nửa trọng lượng của kèn Oboe gỗ tiêu chuẩn nặng 800gram.

Giống như các loại nhạc cụ hơi khác trong dàn nhạc giao hưởng, kèn Oboe được điều khiển bằng cách dùng miệng thổi vào nhạc cụ và để các dăm kèn rung lên, trong khi sử dụng các phím để chơi các nốt cần thiết. Kèn Oboe được điều chỉnh theo âm C, và hầu hết các dàn nhạc đều dùng âm A của kèn Oboe để làm chuẩn khi điều chỉnh âm thanh.

Có hai hệ thống phím trên kèn Oboe. Hệ thống phím với đế ngón cái (được sử dụng ở Vương quốc Anh, Úc và Iceland) thường được ưa chuộng bởi những người mới bắt đầu và những người chuyển từ kèn Clarinet, nhờ vào cách bấm phím đơn giản hơn và phím đế ngón cái bổ sung.

Ngược lại, hệ thống phím conservatoire được ưa chuộng bởi những người chơi nâng cao và các nhạc công chuyên nghiệp nhờ vào các phím rung bổ sung và khả năng thông hơi tự động ở quãng tám.

Lựa chọn hệ thống phím như thế nào trên kèn Oboe là phụ thuộc vào sở thích và phong cách chơi của bạn.

Kèn Bassoon

Loại: Sử dụng dăm kèn kép (double-reed).

Kèn Bassoon được phát triển vào đầu thế kỷ 18 và có nguồn gốc từ nhạc cụ Dulcian. Thông thường, kèn Bassoon được làm từ gỗ maple, mặc dù hiện nay cũng có phiên bản bằng ebonite (cao su cứng) trên thị trường. Nốt thấp nhất của kèn Bassoon là Bb1. Kèn có thiết kế hình nón và gập lại, do đó, phần chuông (bell) của kèn cao hơn so với ống thổi (mouthpiece).

Người chơi thổi vào các dăm kèn, được gắn với một đoạn ống gọi là bocal hoặc crook. Sau đó, dùng ngón tay để ấn phím và đóng các lỗ âm. Kèn Bassoon có chiều dài khoảng 134cm và trọng lượng trung bình là 3,5kg, nên người chơi thường phải sử dụng dây đeo để giữ kèn ổn định.

Có hai loại kèn Bassoon chính. Kèn Bassoon kiểu Pháp (hay còn gọi là hệ thống Buffet) có hệ thống phím đóng, ít phím cho ngón cái bên trái hơn và có phím cho ngón tay đeo nhẫn. Cách bố trí này cho phép chuyển đổi giữa các nốt nhạc một cách mượt mà hơn và đơn giản hơn.

Kèn Bassoon kiểu Đức (hệ thống Heckel) có hệ thống phím mở, nhiều phím cho ngón cái bên trái hơn và phím có cơ chế lăn. Bạn có thể kiểm soát âm sắc và độ chuẩn xác của âm thanh tốt hơn, chơi kỹ thuật cao hơn. Loại nhạc cụ thổi bằng miệng này thường được ưa chuộng hơn cả cho cả người mới bắt đầu và những người chơi chuyên nghiệp trong dàn nhạc.

Khi học chơi kèn Bassoon, việc học cách bấm ngón đúng là rất quan trọng để tránh gặp khó khăn sau này. Bạn nên tham gia các buổi học với giáo viên, vì giáo viên có thể hướng dẫn bạn cách cắt những chiếc dăm kèn đầu tiên và phát triển kỹ thuật embouchure (hình dáng môi khi chơi). Ngoài ra, việc lắp ráp kèn Bassoon cũng cần được chú ý, vì có nhiều bộ phận cần được ghép đúng.

Sáo Piccolo

Loại: không sử dụng dăm kèn (reed).

Piccolo là một loại nhạc cụ gỗ được chơi bằng cách dùng miệng thổi, không có dăm kèn, kích thước của loại nhạc cụ hơi này chỉ bằng một nửa so với sáo Concert

Sáo Piccolo có âm cao hơn một quãng tám so với sáo Concert và trong các dàn nhạc, người chơi sáo thường vừa chơi sáo vừa chơi piccolo. Trước thế kỷ 20, sáo Piccolo thường được điều chỉnh ở Db, nhưng hiện nay, thường được điều chỉnh ở C.

Tương tự như sáo Concert để chơi sáo Piccolo bạn thổi qua lỗ trên đầu để làm rung không khí bên trong, sau đó dùng phím để tạo ra nốt nhạc mong muốn.

Sáo Piccolo thường được làm từ gỗ, kim loại hoặc nhựa ABS, và thường được nghe thấy trong các tác phẩm orchestral hoặc âm nhạc quân đội truyền thống.

Khi học chơi bất kỳ nhạc cụ hơi nào, kỹ thuật môi (embouchure) và kiểm soát hơi rất quan trọng. Đặc biệt, đối với sáo Piccolo, bạn cần có sức mạnh và khả năng kiểm soát các cơ. Thông thường, người học sẽ bắt đầu với sáo trước khi chuyển sang sáo Piccolo, chứ không phải làm ngược lại.

Kèn Cor Anglaise

Loại: Sử dụng dăm kèn kép (double-reed).

Cor Anglais (hay còn gọi là horn tiếng Anh) thực chất không phải là một chiếc horn và cũng không có nguồn gốc từ Anh.

Thực tế, Cor Anglais là một thành viên của họ kèn Oboe, nhưng lớn hơn và có đầu hình chuông. Do đó, được làm từ những chất liệu tương tự như kèn Oboe.

Vì kèn Cor Anglais dài và lớn hơn so với một cây kèn Oboe tiêu chuẩn (khoảng 81cm), âm thanh của Cor Anglais trầm hơn và được điều chỉnh ở nốt F. Do kích thước lớn hơn, Cor Anglais nặng khoảng 1kg.

Những chiếc kèn Cor Anglais đầu tiên được ghi nhận từ giữa thế kỷ 18, và được miêu tả là một nhạc cụ cong. Tuy nhiên, phiên bản này đã hầu như biến mất vào đầu thế kỷ 20.

Một chiếc kèn Cor Anglais thẳng được giới thiệu lần đầu tiên vào năm 1839 bởi nhạc công kèn Oboe người Pháp – Henri Brod.

Sáo Recorder

Loại: không sử dụng dăm kèn (reed).

Sáo Recorder là một loại nhạc cụ thuộc nhóm Fipple Flute. Khi bạn thổi vào sáo, không khí sẽ bị chia tách bởi một cạnh sắc, tạo ra âm thanh. Mặc dù nhiều người nhớ đến sáo recorder qua những bài hát đơn giản từ thời học sinh, nhưng sáo Recorder thực sự có một lịch sử âm nhạc rất phong phú.

Sáo Recorder đã được ghi nhận xuất hiện từ thời Trung Cổ và thường được nghe thấy trong lớp học, buổi biểu diễn nhạc thính phòng trước đây và nhóm sáo Recorder.

Tuy nhiên, sáo Recorder không thường được sử dụng trong các dàn nhạc tiêu chuẩn hay dàn nhạc thính phòng hiện đại vì âm thanh quá nhẹ và không thể cạnh tranh với những nhạc cụ hiện đại khác.

Sáo Recorder Descant (hay còn gọi là sáo Soprano) là loại phổ biến nhất. Được điều chỉnh ở nốt C và có thể được làm từ nhiều chất liệu khác nhau, nhưng nhựa và gỗ là hai chất liệu phổ biến nhất nhờ đặc tính bền.

Có hai loại hệ thống bấm ngón khác nhau cho sáo Recorder: Baroque và Đức.

– Hệ thống Baroque: Lỗ âm thanh thứ năm lớn hơn lỗ âm thanh thứ tư.

– Hệ thống Đức: Ngược lại, lỗ âm thanh thứ tư lớn hơn lỗ âm thanh thứ năm.

Điều này có nghĩa là trên sáo Recorder hệ thống Đức, nốt F có thể được bấm dễ dàng hơn, vì vậy hệ thống này thường được khuyên dùng cho người mới bắt đầu.

Câu hỏi thường gặp

Có các loại nhạc cụ hơi nào?

Có 8 loại nhạc cụ phổ biến nhất thuộc họ nhạc cụ hơi (woodwind), bao gồm: Sáo Concert, kèn Clarinet, kèn Saxophone, kèn Oboe, kèn Bassoon, sáo Piccolo, kèn Cor Anglais, sáo Recorder. Mặc dù trước đây các loại nhạc cụ này được làm từ gỗ, nhưng với sự phát triển, hiện nay các nhạc cụ hơi cũng có thể được làm từ các chất liệu hiện đại như kim loại hoặc nhựa ABS.

Kèn Saxophone có phải là nhạc cụ hơi không?

Mặc dù thường được làm từ kim loại, kèn Saxophone vẫn được coi là nhạc cụ bộ hơi. Kèn Saxophone không chỉ được làm từ kim loại mà còn có thể được làm từ các vật liệu như bạc nickel, bạc sterling, đồng vàng và đồng thau. Kèn saxophone được phát minh vào năm 1846 và sử dụng một loại dăm kèn đơn để tạo ra âm thanh.

Có những loại nhạc cụ hơi nào khác nữa không?

Ngoài những nhạc cụ phổ biến trong các dàn nhạc và nhóm nhạc thính phòng, còn có một số nhạc cụ bộ hơi không phổ biến như: harmonica, kèn, đàn ống, và didgeridoo.

Kết luận

Nhạc cụ bộ hơi là một nhóm nhạc cụ đa dạng, với nhiều âm sắc và dải âm phong phú, có thể phù hợp với mọi phong cách âm nhạc. Các nhạc cụ woodwind có khả năng tạo ra những âm thanh cao vút và những âm trầm sâu lắng, được tìm thấy trong nhiều nền văn hóa khác nhau. Vai trò của các loại nhạc cụ hơi trong dàn nhạc giao hưởng cũng rất quan trọng.

Hy vọng rằng bài viết trên đã cung cấp cho bạn cái nhìn tổng quan về các loại nhạc cụ hơi và giúp bạn nhận ra những khác biệt chính giữa mỗi loại. Hãy khám phá bộ sưu tập nhạc cụ hơi tại Công ty Việt Thanh Music Center